Participatie en schijnparticipatie
Gepubliceerd op 30 mei 2009 23.57 uur.
Laatst bijgewerkt op 22 juli 2011, 21.43 uur.
Het Bewonersplatform stuurde op 26 mei 2009 een brief met 11 punten van ernstige zorg over de participatie bij de stedelijke vernieuwingen in Slotermeer. De brief is gericht aan de deelraadsleden, het dagelijks bestuur en het Procesbureau. In het Procesbureau zitten topmedewerkers van het stadsdeelbestuur en de woningcorporaties. De essentie van de boodschap is ook mondeling in de raadsvergadering van die zelfde dag overgebracht.
Het platform moest helaas constateren dat er al vanaf najaar 2007 een al te grote kloof is tussen pretentie en praktijk, tussen decor en daden. Bewoners, bewonerscommissies en de door de bestuurders ingestelde begeleidingscommissie werden over belangrijke zaken meestal pas zeer laat ingelicht. Over tal van activiteiten werden zij zelfs helemaal niet op de hoogte gesteld. Van het 'samen goede plannen maken' was tot op dat moment nog niets terecht gekomen, althans van samenwerking tussen bewoners en bestuurders.
Tot en met het tv-interview van fractievoorzitter Robby Rijssel na de hoorzitting van 26 oktober 2009 stelden de bestuurders in allerlei mooie brochures constant dat de 'burger centraal' staat1, 2, dat zij "heel goed naar de bewoners" hebben geluisterd. Voorjaar 2009 werden de uiteindelijke plannen in diverse zaaltjes aan de bevolking gepresenteerd. Maar daarin konden het platform en andere doorgaans goed geïnformeerde mensen in Slotermeer weinig of niets herkennen van de belangrijkste zorgen en wensen die de bewoners in het vroege voorjaar van 2008 aan het Overijsselse bureau Joop Hofman Allianties hadden gemeld. De plannen in de voorlichtingsbijeenkomsten gingen immers vrijwel uitsluitend over sloop of ingrijpende renovatie.
Diverse bewoners hebben al angst en woede over de sloopplannen laten blijken door in te spreken of raadsadressen in te sturen. Dat betekent normaliter dat er nog veel meer mensen zijn met de zelfde mening maar dat zij die alleen nog in eigen kring laten blijken. Slechts een kleine bloemlezing uit wat er recentelijk aan de hand was:
In de raadsvergadering van 26 mei blikte het stadsdeelbestuur ondanks alles met tevredenheid terug op haar prestaties van het voorafgaande jaar.
In de krant Vernieuwing Slotermeer van 6 juni 2009 heet het nog steeds: "Woningcorporaties en stadsdeel hebben samen met de bewoners bekeken hoe Slotermeer opgeknapt en verbeterd kan worden. Participatie was daarbij het sleutelwoord" (hier denken diverse leden van het Bewonersplatform héél anders over . . .)
Het glossy Stadsdeelnieuws van juni 2009 idem: een grote lofzang op de "intensieve samenwerking" tussen bestuurders, corporaties en bewoners (hier denken diverse leden van het Bewonersplatform héél anders over . . .).
In het concept-Vernieuwingsplan voor Slotermeer Noord staat in paragraaf 4.1 dat goede participatie een "essentiële randvoorwaarde" voor die goede vernieuwingen is. Het Bewonersplatform zou dit ook graag in de praktijk herkennen.
Maar . . . : op 15 juni 2011 is er nog steeds geen reactie van het dagelijks bestuur op onze brief van 26 mei 2009. . . Deze non-reactie blijkt uit een onderzoek van het Leidse onderzoeksbureau Efdrie helaas heel gewoon, vooral in Amsterdam3. Hoezo 'bewoners centraal'??? Van alle politieke partijen heeft aanvankelijk alleen Leefbaar Geuzenveld Slotermeer (LSG) forse kritiek geuit op de handelwijze van het bestuur, en wel in de Algemene Beschouwingen bij het einde van het parlementaire jaar van het stadsdeel (gepubliceerd in de Westerpost van 1 juli, pagina 13).
Lees de brief van het platform over de participatie >
Lees de Beknopte Chronologie van de Vernieuwing van Slotermeer, bezien vanuit het standpunt van bewonersinvloed.
Ondertussen onderzoekt de Woonbond de mogelijkheden om samen op trekken met een vereniging die vanaf 19 juni officieel in verzet gaat tegen wat zij 'ongeremde sloopplannen' van woningcorporaties, gemeenten en andere grote organisaties noemt.
De man achter de nieuwe vereniging is Jaap Huurman. Hij vindt dat woningcorporaties en gemeenten in het hele land nog steeds hun zin doorduwen bij vernieuwing en renovatie van woonwijken. 'Bewoners mogen in een klankbordgroep hun zegje doen, maar vervolgens staan de definitieve plannen haaks op hun wensen. De slopershamer staat vaak al klaar' (ANP, 4 juni).
In de nieuwe vereniging zitten bewonersorganisaties en experts uit wijken die eerder in verzet kwamen tegen grootschalige plannen. Daaronder zijn inwoners van Ganzedijk, maar ook inwoners van Vreewijk in Rotterdam, Presikhaaf in Arnhem en Amsterdam-Osdorp. Het gaat niet alleen om huurders, maar ook om huiseigenaren.
De vereniging wil bewoners van bedreigde wijken helpen bij het samenstellen van alternatieve toekomstplannen voor hun wijk en als bemiddelaar optreden. De vereniging kreeg een startsubsidie van 10.000 euro van minister Eberhard van der Laan van Wonen, Wijken en Integratie.
Aldus de Woonbond in een nieuwsbericht van 5 juni, op haar site.
Huurders en bewonerscommissies in Slotermeer voelen zich nogal eens geconfronteerd met een veelkoppig monster. De initiatiefnemers tot de massale sloopplannen zijn die bewoners immers niet van meet af aan met open vizier en een duidelijke agenda tegemoet getreden. Laat staan dat alle belangrijke bestuurders echt samen met de bewoners een probleemagenda overeen gekomen zijn. De bestuurders hebben veel onderdelen uitbesteed aan externe bureaus. Bewonerscommissies worden bij woningcorporaties herhaaldelijk geconfronteerd met nieuwe gezichten van belangrijke medewerkers. Het is een beeld dat wonderwel klopt bij de uitspraak van Marc Chavannes dat "Nederland één groot uitzendbureau geworden is" (rubriek Boeken op Nederland 1 tv, 4 oktober 2009, naar aanleiding van zijn boek Niemand regeert). Dagblad Trouw beschreef het zelfde verschijnsel in haar analyse van de problemen op het Nederlandse spoorwegnet na een wat meer dan gewone sneeuwbui4. Worden al die uitbestedingen en functiewisselingen met opzet georganiseerd of zijn de P&O-functionarissen bij corporaties nu helemaal incapabel geworden?
Het stadsdeelbestuur kondigde aan dat het op 26 september 2009 een feestelijke kick off organiseert van het participatiecentrum... Dit als onderdeel van het festival Slotermeer verandert! – "verbindt, vermaakt, verrast". Raadt u eens wat een gemiddelde bewonerscommissie in Slotermeer dan bij zichzelf denkt. Verbinden? Nou, tot een gesprek op het podium met de interim-voorzitter van het Bewonersplatform bleek portefeuillehouder Piet Dikken (PvdA) die dag niet bereid.
Op 30 september werd het bestaan van een politiek schimmenspel bevestigd door het bericht dat portefeuillehouder Dikken de participatie bij een ander onderwerp (parkeerbeleid) jarenlang heeft gefrustreerd (woorden van raadslid Hans Staphorsius, volgens De Westerpost) door quasi-geheime afspraken met een aantal woningbouwcorporaties... Op zondag 4 oktober kwamen diverse nieuwssites met het bericht dat de VVD-fractie van Geuzenveld-Slotermeer op 6 oktober een motie van wantrouwen zal indienen tegen het dagelijks bestuur.
Nadat de PvdA-fractie op 8 december 2009 als één man vóór de plannen voor grootschalige sloop/nieuwbouw stemde, kan moeilijk anders geconcludeerd worden dan dat in 2008 - 2009 het zogenaamde participatietraject inderdaad een klinkklare schijnvertoning is geweest. Geen inspraak maar fopspraak.
Op 9 februari 2010 bleek dat het nieuwe, uitgebreide stadsdeel Nieuw-West twee miljoen euro toezegde aan de woningbouwcorporaties Stadgenoot en FAR WEST, om van de Sloterplas een "nieuw en aantrekkelijk stadspark" te maken. Daarvoor moeten meer voorzieningen komen voor sport, cultuur en recreatie rond de plas5. Marja Eshuis van de Bewonerscommissie De Reddingsboei stelde hierover vragen in de deelraadsvergadering in Geuzenveld-Slotermeer, vooral over het ontbreken van maar "één klein dingetje . . : waar is de inspraak voor de bewoners?"
Zomer en najaar 2010. Drie voormalige stadsdelen zijn inmiddels omgetoverd tot één groot stadsdeel Nieuw-West. Voor ambtenaren en burgers is de nieuwe stadsdeelorganisatie op dat moment één groot doolhof. Hopelijk duren de fusie-perikelen niet zo lang als gebruikelijk (vaak zo'n vijf jaar).
Burgerparticipatie is in stadsdeel Nieuw-West onderwerp van een werkgroep die ergens zeer besloten, zonder burgers, aan de gang is. Dit ondanks verzoeken vanuit diverse bewonersorganisaties om daar van meet af aan in betrokken te worden. Herhaaldelijk horen we dat stadsdeelbestuurders hun burgers "in een zo vroeg mogelijk stadium willen betrekken"... Tja maar hoe en waarbij?
Half november 2010 mogen dan eindelijk enkele vertegenwoordigers van bewonersorganisaties korte tijd mee praten in de 'geheime' werkgroep.
Burgerparticipatie raakt nadrukkelijk aan de Algemene Beginselen van Behoorlijk Bestuur en aan de mate waarin lokale bestuurders:
hun burgers echt uitnodigen om rechtstreeks en niet-vrijblijvend met hen in gesprek te gaan vóórdat er allerlei verkenningen, laat staan plannen al in een ver stadium zijn. Dát hoort wezenlijk bij 'fair play'.
zorgen dat burgers echt beseffen dat hun inbreng op prijs gesteld wordt. Dat besef ontstaat alleen door langere tijd open kaart te spelen; zich als overheid niet achter onderaannemers of fraaie glossy's te verstoppen; door échte waardering te tonen voor de inbreng van burgers.
zorgen dat burgers en bewonersorganisaties zo nodig zeer bijtijds onafhankelijke en deskundige ondersteuning krijgen om als volwaardige partners het gesprek aan kunnen gaan ('equality of arms'). Lokale en nagenoeg permanente aanwezigheid van opbouwwerk is daartoe een zeer belangrijke voorwaarde.
In essentie zijn dit oersimpele 'boerenwijsheden', die helaas te vaak onherkenbaar zijn in de acties die lokale bestuurders en/of woningbouwcorporaties in de directe woon-/leefsituatie starten. Een afschrikwekkend voorbeeld van een non-responsieve overheid biedt de top- en hoge kwaliteit architectuur en stedenbouwkunde in Slotermeer met daarin al jaren een verloederde parkeervlakte.6.
Else Tambuyzer & prof. dr. Chantal Van Audenhove van de Leuvense universiteit onderzochten allerlei studies over participatie en betogen dat wanneer invloed van burgers beperkt blijft tot geïnformeerd en geraadpleegd worden, er in wezen slechts sprake is van schijnparticipatie, van 'tokenisme'7.